Gustavo de Maeztu Museoak, 2024ko uztailaren 5etik urriaren 27ra bitartean, aldi baterako erakusketen aretoan, Javier Ziga Etxandiren lanari buruzko erakusketa bat eginen du. Javier Ziga Echandi XX. mendearen lehen erdiko Nafarroako pinturaren naturalismoaren adierazle nagusietako bat da.

Erakusketaren komisarioa Pello Fernández Oyaregui da, Ziga Fundazioko lehendakaria, eta figurazioaren eta esentziaren kontzeptuei buruzko hausnarketa egitea proposatzen du, bere lanaren definitzaileak baitira. Aldi berean, Gustavo de Maeztu eta Javier Ziga artista handien arteko topaketa izan zen, garai eta unibertso piktoriko bera partekatu baitzuten. Biak Parisko aretoetan erakutsi zuten eta 1915 eta 1917ko Madrilgo Arte Ederren Erakusketa Nazionaletan bat egin zuten. Era berean, Lizarrako Frai Diego jaio zeneko bosgarren mendeurrena oroitzeko, erakusketa honetako protagonista da Zigak pertsonaia egregio hartaz egin zuen erretratua, Lizarrako Udalak 1924an egin zuen lehiaketan aurkeztu, eta harekin lortu zuen lehen saria.

Zigaren lanak Erromantizismoan eta Errealismoan ditu sustraiak; lehenengotik lurrarekiko eta bere lana inspiratu zuten jendearekiko maitasuna hartuko du, bigarrenetik errealitatea irudikatu eta perfekziora iristeko ideala, akademizismoa gaindituz. Haren pintura zehaztasun teknikotik eta ongi ikasitako lanbidetik abiatzen da, eta maiuskulaz, orekaz, lasaiago, xelebrekeriarik gabe pintatzen ditu ia genero eta teknika guztiak. Parisko egonaldian erabilera berriak sartu zituen, nahiz eta Zigak, kontzienteki, perfekzio errealistari eta pinturaren balio handiei lotutako ideal estetikoari eutsi zion.

Pintore izateaz gain, irakasle ere nabarmentzen da, maisuen maisu gisa, eta hurrengo pintore- belaunaldian izanen du eragina. Berrogei urtez baino gehiagoz, Parisko atelier balitz bezala, Ziga Akademia zentro bizia izan zen, non gure pintoreak, profesionaltasun eta maitasun handiz, bere ezagutza izugarriak transmititzen baitzizkien ikasleei, baina, batez ere, Pinturaren eta Artearen bidez gogotsu jarduteko gaitasunari ekiten zion.

Gaiei dagokienez, esan dezakegu Ziga mota askotako generoak landu zituen pintore bat dela: erretratua, pintura etnografikoa eta kostunbrista, paisaia, natura hila, pintura erlijiosoa, biluzia eta gai historikoak, alegorikoak, sinbolikoak, etab. Teknikei dagokienez: olioa, marrazkia (arkatza, ikatz-ziria, urmargoa), akuarela eta kartela.

Gustavo de Maeztu museoan ikusgai dagoen erakusketa bost gai-multzotan banatzen da.

Lehenengoak, "Akademiako marrazkiak (San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia eta Errealismo Soziala. Madrileko garaia 1909-1911)" du izenburua, Estatuagintza klasikoaren bidez, Zigak giza gorputzaren proportzioak eta marrazkiaren erabateko nagusitasuna ikasi zituen, bai eta perspektiba, kolorea eta pintura-teknikak ere, akademizismoan erori gabe. Bestalde, errealitate sozial gordin hori interpretatu zuen, haren berri emanez, behartsuenen alde parte hartuz. Kaleko haurrak, analfabetismoa, mozkorraldiak, hanparen mundua eta auzo pobreenetako xalotasuna izan ziren haren pinturaren gaiak, eta, hala, garai hartan hain modan zegoen Errealismo Soziala deitzen diogun pintura-korronte horretan parte hartu zuten, eta hori modernitatearen ezaugarri nabarmena zen.

Bigarren multzoan "Parisko paisaiak (1912-1914)" topatuko ditugu. Lan hauek beren pintura- lanaren esperientzia eder eta originalenetako bat dira. Argi bahetu, grisaxka, iradokitzailea, lainoztatua eta lausotuaren tratamendua dute ezaugarri. Zigak, bere aurrekari inpresionistek bezala, Monetek, Sisleyk edo Pisarrok, bere pinturen protagonista bihurtu zuen Sena ibaia, atmosferaren aldakuntzek uraren erreflexuetan duten eragina islatzeko, eta nebulosa lausoa sortu zuen, non ura, zerua eta atmosfera nahasten baitira.

Hirugarren gai-multzoan, "Erretratuak" aurkitzen ditugu. Kutsu posterromantikoa duen Zigaren lanaren erretratuak bere hondo neutro baina ñabartuak ditu ezaugarri, kolore gehienetan arreak, eta autoreak erretratuaren ezaugarri fisiko eta psikikoetan jartzen du arreta guztia, argiaren, aurpegiaren, eskuen eta ikuslearekin lotzen duen begirada sakonaren bidez nabarmenduz. Alde batetik, naturaren fideltasuna eta erretratatuaren duintasuna, eta, bestetik, sentipen psikologikoa elkartuz. Ziga ez da itxura fisikoan geratzen, gizakiaren barruan zulatzen du, eta arima islatzen du.

Laugarrena, "Paisaia" generoari buruzkoa. Genero hori oso maitatua izan zen beretzat, bai modu independentean, bai beste genero batzuk osatuz. Aipamen berezia merezi du Baztango paisaiak, han aurkitu baitzuen locus edo lurra, bere pinturaren erreferentzia-markoa, definitzen duen bukolismo horrekin; hori guztia hezetasun-sentsazio horrekin, argi bahetu, inguratzaile eta iradokitzaile horrekin, edo Baztango udazkeneko kolore biziarekin.

Azkenik, bosgarren gai-multzo gisa, "Pintura etnografikoa" azpimarratu nahi dugu. Zigak bizitza bere konplexutasun osoan biltzen du: lana, aisia, erromeriak, maitasun-idilioak, plazako bizipenak, meza irteera, hileta-errituak, emozio erlijiosoa, edo tipo etnikoak, euskal gizarte eta kultura haren ezaugarri eta nortasun-ezaugarriekin. Genero horretan, emozioz eta sentimenduz islatu zituen Nafarroako euskal esentziak. Azken batean, eszena kostunbrista gainditu zuen, barneratu eta herri honen esentzia atzemateko.

Pintura lasaiaren maisutzat jo dezakegu Ziga, anpulurik eta estridentziarik gabe. Artifizialtasuna eta konplikazio erraza saihesten ditu. Bere Benetako Pintura ez da itxuran geldituko, barrualdera sakonago joanen da. Bere pintura etnografikoan, emozioz eta sentimenduz islatu zituen Nafarroako euskal esentziak. Bere lanean, itxura sinplearen atzean, beti dago beste zerbait bat, kontzeptualki oso aberatsa dena. Izateak, bere lana konformatu eta inpregnatzen du, izaera existentzialista ematen dio, eta horrek bere pintura, errealismo transzendentetzat edo metafisikotzat sailkatzera eramaten gaitu, terminoaren adiera literalean. Guztiaren gainetik, Javier Ziga esentziaren eta egiaren pintorea izan zen eta bere garaiko arimaren eta gizartearen interpretea.

Javier Ziga Etxandi (Iruña, 1877-1960)

Bere familia harremanengatik Baztani lotua egon zen, baita pinturan ere, behin eta berriz margotu baitzituen bere paisaia, jendea eta ohiturak.

1892tik aurrera, Iruñeko Arte eta Lanbide Eskolan hasi zuen bere prestakuntza aldia. Era berean, 1908 eta 1920 artean San Ferminetako sei kartel egin zituen, teknika hori berrituz eta balio piktorikoak emanez. 1909 eta 1911 bitartean, Madrilen jarraitu zuen San Fernando Akademian, eta Garnelo eta Moreno Carbonero irakasle eta artista ospetsuekin ikasi zuen. Irakasle-titulua lortu zuen, lehen mailako bost diploma eta urrezko domina lortu zituen. 1912 eta 1914 bitartean, Parisko garaia hasi zen, inpresionismoaren, postinpresionismoaren eta konstruktibismoaren erabilera eta teknika berriak sartu zituen, baina betiere perfekzio errealistaren barruan. Louvrera egindako bisitaldiez gain, Ziga ikasle libre gisa trebatu zen akademia garrantzitsuenetan: Julian, bertan Jean Paul Laurens maisu ezagunaren eskolak jaso zituen, Grand Chaumiére eta Colarossi. 1914an, gertaera garrantzitsuena izan zen Udaberriko Aretoan sartzea, El mercado de Elizondo koadroarekin, eta, ondorioz, Parisko Areto Nagusiko kide izendatu zuten.

I. Mundu Gerraren hasierak Parisko prestakuntza eten eta Iruñera itzultzera behartu zuen.

1915 eta 1936 bitartean, bere helduaroa hasi zen. Madrilgo Arte Ederren Erakusketa Nazionaletan parte hartu zuen 1915ean eta 1917an. Azken horretarako, bere beste maisulana aurkeztu zuen: "Un viático en Baztan". Parisko garaipenaren ondoren, bere ibilbideko une gorenean dago, eta XX. mendearen lehen erdiko pintura nafarraren erreferentzia bihurtzen da.

Bere bizitzako beste alderdi garrantzitsu bat bere konpromiso politikoa litzateke. Ideario abertzalari leial, euskal hizkuntzaren eta kulturaren defendatzaile izan zen. 1920-1923 eta 1930- 1931 bitartean, zinegotzi kargua bete zuen Iruñeko Udalean, Eusko Alderdi Jeltzalearen izenean, zeinean kidea baitzen. Gerra Zibilean atxilotu, torturatu eta urte eta erdian kartzelaratu zuten. Horren ondorioz, sorkuntza-prozesua eten egin zen, eta horrek, zahartzaroko arazo fisikoekin batera, eragin negatiboa izan zuen 1939tik 1960ra bitarteko azken etapan, non berak sortutako ideal estetikoa errepikatu baitzuen. 1960ko urtarrilaren 13an, egun hotz eta elurtu batean hil egin zen, 82 urte zituela.

Erakusketarako sarrera doan da, asteartetik larunbatera, 9:30etik 13:30era eta 16:00etatik 19:00era; igande eta jaiegunetan, 11:00etatik 14:00etara.