Sota familia. Artea eta mezenasgoa
Ramón de la Sota y Llanok antzinako eta garai modernoko arte-bilduma bikain bat egin zuen, eta bere bi egoitzetan banatu zuen kronologikoki: antzinako artea Bilboko Ibaigane Jauregian –Athletic Cluben egoitza 1988tik–, eta arte modernoa Lertegin zeukan egoitzan, hurbileko Getxoko udalerrian. Horren haritik Arte Ederren Bilboko museoan jarritako erakusketa urrira arte ikusgai izanen da.
22 Juin 2024 | Arte Ederren Bilboko museoa
Sotaren bilduman berrehun obratik gora daude, eta hark prestatu zituen eta familiak gordetzen dituen inbentario zehatzei esker ezagut ditzakegu. Besteak beste, artista hauen lanak aurki daitezke: Luis de Morales, Grekoa, Cornelis van der Voort, Juan Carreño de Miranda, Francisco de Goya, Francisco Durrio, Anselmo Guinea, Darío de Regoyos, Adolfo Guiard, Ramón Casas, Ignacio Zuloaga, Aurelio Arteta, Francisco Iturrino, Julián Tellaeche, Antonio Guezala eta José María Ucelay.
Gerra Zibilak tragikoki eten zuen garai hartan jada ospetsua zen antzinako artearen bilduma; hain zuzen ere, 1937an, Ramón de la Sota hil ondoren, erregimen frankistak Ibaiganen konfiskatu eta Burgosera eta Madrilera eraman zuen. Urtebete geroago, Burgosko Kapitaintza Nagusiak erantzukizun politikoko espediente bat ebatzi zuen enpresaburuaren aurka, euskal nazionalismoarekin zuen loturagatik, eta ehun milioi pezetako zigorra ezarri zion, aldi horretako handiena.
1940ko eta 1950eko hamarkadetan, familiak egindako kudeaketei esker, margolanen gehiengoa itzultzea lortu zuten, eta horien artean zeuden Francisco de Goyaren Martín Zapaterren erretratua (1797) eta Luis Moralesen Pietatea (1568). 1980an, bi obrak Arte Ederren Bilboko Museoari laga zizkion Ramón de la Sota Aburtok, patriarkaren semeak. Duela gutxi, 2022an, beste itzulketa baten berri eman zieten museoan Ramón de la Sotaren oinordekoei: Cornelis van der Voorten Zaldun gazte baten erretratua (1623), taula gaineko olio-pintura.
Bildumagile izateaz gain, Sota artisten mezenas garrantzitsu bat izan zen, eta artistok lehenik enpresaburuari eta gero haren ondorengoei eman zieten aholku. Lotura emankor horren adibide dira Adolfo Guiard eta Ignacio Zuloaga margolariak.
Guiarden berrogeita hamar lan baino gehiago izan zituen Sotak, gehienak Gernikako, Muruetako eta Bakioko paisaiak. Lotura hori haren seme-alabetara heldu zen, eta, hala, Alejandrok, bere anaia Manurekin, Guiarden omenezko erakusketa bat sustatu zuen 1927an, eta artistaren lan gehiago jarauntsi eta erosi zituen, Manuel Losadak bera erretratatuz egindako ikatz-marrazkiaz gain.
XX. mendearen hasieran bildumagileak Merienda (1899) mihisea erosi zuenean hasi zen Zuloagarekiko harremana, eta zenbait urte geroago sendotu zen, enpresariak bere erretratua enkargatu eta bi paisaia erosi zizkionean. Zuloagak Sotaren emazte Catalina Aburtoren erretratua ere egin zuen, eta aholku eman zion egin zituen erosketarik garrantzitsuenetako batzuetan, esaterako, Goyaren Martín Zapaterren erretratua (1797) eskuratu zuenean.
Aipagarria da kasu berezi hau: Sotak Mathieu de Noailles kondesaren erretratua (1913) mihise entzutetsua erosi zion Ignacio Zuloagari 1919an, Bilbon egin zen Nazioarteko Pintura eta Eskultura Erakusketan, eta urte berean Arte Ederren Bilboko Museoari eman zion dohaintzan. Halaxe hasi zen Sota familiak museoarekin denboran zehar mantendu duen mezenasgoaren lehen kapitulua.
Ramón de la Sotak, halaber, jabetzan izan zuen Quintín de Torre eskultoreari enkargatu zion Lemazaina (c.1913) brontzezko artelan monumentala, eta Lertegin zuen egoitzako lorategian zeukan jarrita. Obra beti egon zen familian, 1975ean Vilallonga de la Sota ahizpek museoari dohaintzan eman zioten arte. Era berean, Ramónen alaba Begoña de la Sota Aburtok Aurelio Artetaren Euskal emakume nekazariak fruta eta barazkiekin (c.1913-1915) lana dohaintzan eman zuen 1972an. Eta haren neba Manuelek José María de Ucelayren Bionboa (1935) bikaina eman zuen dohaintzan 1979an, baita beste bi lan ere, urtebete geroago.
Bere seme-alabek bezalaxe, Sotak modernitatearekin lotutako artista gazteagoen lanekin handitu zuen bere bilduma, esaterako, Aurelio Artetaren eta José María de Ucelayren lanekin. Haren seme zaharrenak, Ramón de la Sota Aburtok, Julián de Tellaeche margolariaren gomendioari jarraikiz, bere bilduma osatu zuen, arreta berezia jarrita Francisco Iturrino eta Dario de Regoyos artisten obran. Beste anai-arreba batzuek nabarmen bultzatu zuten euskal kultura 1920ko hamarkadan, Bilbon. Alejandrok Editorial Vasca argitaletxea zuzendu zuen, eta bere aitak 1917an beste batzuekin batera sortutako Hermes aldizkarian kolaboratu zuen. Manuk ere zenbait argitalpen eta antzezlanetan hartu zuen parte, eta garaiko artistarik abangoardistena izan zuen adiskide: Antonio Guezala. Erbestean, Sota familiak harremanetan jarraitu zuen Ucelayk, Tellaechek eta Artetak bezalaxe erbesteratu beharra izan zuten zenbait artistarekin, eta askotariko ekimen kulturaletan hartu zuten parte, besteak beste, Eresoinka euskal talde eszenikoan.
Familiak abangoardian zuen interesa ikus daiteke, halaber, Antonio Guezalak 1927an bertan margotu zituen bi lanetan, zeinak museoak 2003an eta 2008an erosi baitzituen, hurrenez hurren. Batetik, Ate birakaria daukagu, zeinetan Guezalak Begoña de la Sota Aburto erretratatu baitzuen, eta, bestetik, Artisten gaua Ibaiganen lana, Manuel de la Sota Aburtorentzat margotua, zeinak familiaren etxean egindako festa zalapartatsu bat jasotzen baitu. Gauza bera gertatu zen Anselmo Guinea bilbotar margolariak Ibaigane Jauregiko eskailerako beirateetarako enkarguz egin zuen Erromeriatik bueltan (1899) zirriborroarekin, eta Francisco Durriok jauregi bererako egin zuen plaka apaingarriarekin. Ildo beretik, nabarmentzekoa da Ramón de la Sotak Adolfo Guiarden Bakioko baserritarra (1888) koadroa erosi zuela, abangoardiako euskal artearen lehen erreferentzia handitzat jotzen dena, eta museoak 2019an erosi zuela.
Halaber, Ramón de la Sotak Sota y Aznar ontzi-enpresarako publizitate gisa zenbait irudi eta kartel egiteko enkargua egin zien Nicolás Martínez Ortiz, José Arrue, José María de Ucelay eta Jenaro Urrutia margolari eta ilustratzaileei.
Gainera, adierazi behar da haren bilduman Ramón Casas, Ramón Pichot eta beste artista batzuen lanak egoteak agerian jartzen duela Kataluniako nukleoak mendearen hasieran zuen indarra eta euskal artistekin zuen harreman ona.
Erakusketaren beste kapitulu batean, Ramón Sota y Llanok sustatzaile gisa egindako jarduerari esker arkitekturarekin zuen harremana azaltzen da. Bi alderdikoa da harreman hori: batetik, auzo-etxeak, familia bakarreko etxebizitzak eta eraikuntza subsidiarioak eraikitzen zituen, eta, bestetik, bere egoitzak eta bere enpresen egoitza sozialak. Horretarako, Bizkaiko hiru arkitekto ezagunen –Gregorio de Ibarreche, Manuel María Smith eta Ricardo Bastida– eta Frederick Chatterton, William Edward Couch eta Frederick Lindus Forge britainiar arkitektoen laguntza izan zuen; azken horiek irtenbide aitzindariak eta kosmopolitismo eta modernitate kutsua ekarri zieten eraikin berriei.
Haren sustapenak nagusiki Bilbon eta Getxon gauzatu ziren; hala, ondare arkitektoniko aipagarria utzi zuen, diseinuaren eta erabilitako materialen kalitateagatik –batzuetan, Ingalaterratik inportatuak baitziren–, eta hirigintzako antolamenduan izan zuten garrantziagatik.
Villa Maria etxea eraberritu eta Sota y Aznar ontzi-enpresaren bulego-eraikin erantsia eraiki zuen, Ibañez de Bilbao kalean; Ibaigane jauregia egin zuen Mazarredo zumarkalean; Kale Nagusiko eta Ercilla kaleko auzo-etxeak sortu zituen; Zugazarte pasealekuan zeukan etxea eta Getxoko Ondategi urbanizazioa eraiki zituen. Horiek dira, besteak beste, Ramón de la Sota y Llano gizon urduri eta kosmopolitak sustatutako ondare arkitektonikoaren altxorretako batzuk.