Manu Arreguiren Zahartzaro-harmoniak (2020) aurkeztu dute aldi honetan, 30eko hamarkadatik 50eko hamarkadara bitarteko Hollywoodeko musikalen koru-ilarak desitxuratzeko ariketa sofistikatua. Itxuraz kaltegarriak ez diren nozioetatik abiatuta —gazte zuri eta atletikoen ideala, koreografia sinkronizatuen diziplina, alaitasuna eta glamourra kontsigna gisa...—, musika-zinema ihes egiteko eta propagandarako ariketa bihurtu zen, desio maskulinoak aktibatutako industria batean emakumeak zuen rolaren ikuspegi heteropatriarkalari buruz. Abangoardiako zinema, musika eta dantzaren baliabideak sublimatuz, Arreguik dantzari beteranoen talde bat aurkezten du, erritmo sinkopatuekin eta batzuetan biluzik, hamarkada haietan ezarritako eta orain plataforma digital handien debekuetan berriro azaltzen diren kode moral zorrotzei aurre egiteko.

2022an bere Koreografia 5 trabestirentzat (2001) bideoa euskal bilduma publikoetan sartu zen, Eusko Jaurlaritzak bultzatutako Bilduma Partekatua programaren barruan.

Proiektuak agerian uzten ditu feminitateari lotutako gorputza kontrolatzeko eta iruditeriak eraikitzeko zenbait gailu, Ziegfeld/Berkeley tandemak ekoitzitako Hollywoodeko musikalen lengoaia zinematografikoa eta koreografikoa irauliz.

Busby Berkeleyk beti esan zuen bere koreografietan asmo bakarra zela bakoitza aurrekoa baino hobea izatea. "Aurrerabide" gogo horrek, modernitatearen nozioari lotua, eta ustezko osagai apolitikoak, kontrastatu egiten dute doitasunezko koru-ilaren eta Mussolinik, Hitlerrek eta Stalinek maitatutako kale-desfile monumentalen arteko konparazioekin. Kim Jong-un, Vladimir Putin edo/eta Jair Bolsonaro egungo agintari gorenek martxa horien tradizioa gurtzen dute, hain zuzen ere.

Agerikoa da bi adierazpenen artean puntu komunak aurkitzea, hala nola gazteria zuri eta atletikoaren estereotipoaren gurtza, ekitaldi handien handitasuna, elementu koreografikoak edo/eta loreak eta girlandak erabiltzea "poztasun sentimenduak" nabarmentzeko. Baita beste bereizgarri batzuk ere, hala nola janzkeren uniformetasuna, konposizio geometrikoak eta dantza- eta gimnastika-ariketen efektu kaleidoskopikoak.

Musika-generoari buruz eskaini den ikuspegi despolitizatuaren aurrean, garai zailetan herritarrak distraitzeko fantasia eskapista itxurako glamourra eta nostalgia erromantikoa ideologiatik kanpo ez zeudela esan behar dugu. Faxismoek bezala, maskulinitate- eta feminitate-eredu bakarra ezartzea, rolak bereiztea sustatzen zuten, ingurune arrazista, antiintelektuala, antifeminista eta LGBTIQ+fobikoa bultzatuz.

Zahartzaro-harmoniak lanaren abiapuntua izan zen, desitxuratzearen bidez, zinemaren historiaren eta ikus-entzunezko propagandaren kode bisualen ikusmolde heteropatriarkala eta eduki politikoak agerian utziko zituen parodia bat sortzea. Berregitea, iseka egiteko eta baita balio estetiko camp batzuk berdintasunezko begiradaz ospatzeko ere. Proiektuaren protagonistak ez dira pertsona bat haietaz jabetzea espero duten figurak, haien gorputzak ez dira inposatutako gauza bihurtzen, elkarren artean erlazionatzen diren emakumeak dira, elkarri begiratzen diotenak, bai eta publikoari begiratzen diotenak ere, industria haren funtsezko motorra zen gizonezkoen desira zalantzan jarriz. Aztertu beharreko ereduen artean Gaztaro-harmoniak (Busby Berkeley, 1940) agertu zen, proiektuaren izenburuan inspirazio iturri izan dena.

Pieza kanal anitzeko instalazio bat da hiru pantailatan, eta ikuslearen gorputza beste elementu bat bezala hartzen du, narrazio ez-lineal baten zirrikituetan ibiltzera behartuz.

Gelak eta setak zeharkatzen ditugu, grabazioan eta haren zirrikituetan parte hartuz. Eszenatokiek, korridoreek eta eskailerek errealitatearen eta haratagoaren arteko iragate desberdinak eskaintzen dizkigutela dirudi.

Egitura narratiboen subertsioak totalitarismoek jazarri zituzten tresnak erabiltzen ditu: abangoardiako zinema, musika atonala edo dantza espresionista, irakurketa-maila desberdinak sortuz, non making ofaren edo cinéma véritéearen egiantz-lengoaiak eta musikalaren idealizazioak eta eskematizazio minimala ezkutatzen duten eszenografia arkitektonikoak elkartzen diren, teatrala, antropomorfoa eta sexuala dena besarkatuz.

Teknika zinematografikoen (in)konexioak konkretutik abstrakzio geometrikora garamatza. Argazki-saio bateko estudioko flashek trantze estroboskopiko batera eramaten gaituzte. Performerrak zorua zapaltzetik hutsune kosmikoetan esku hartzera igarotzen dira, tripi-fantasia batera edo unibertsoaren egiturari buruzko egiaren bat erakutsi nahi duela dirudien mandala batera garamatzaten forma matematiko bihurtuz. Sentsorial eskopikoa denaren bitartez haluzinaziozkoa denak ate bat iradokitzen du denboraz kanpoko errealitate batera. Estasi mistiko baina pagano batean gorputza transzendentea denarekin bat egitea. Gurdjieffen dantza sakratuak egiteko diziplinagabeegiak diren dantzariak protagonista dituen esoterismo laiko bat.

Argiztapenak, jantziek eta makillajeak ezaugarri espektrala ematen diete protagonistei; eszena batzuetan dantza egiten dute, baina beste batzuetan eszenara sartzeko denbora-pasa daude, edo intimitatea adierazteko keinuak egiten dituzte. Ondo pasatzen dutela dirudi, dantza egiten dute beren poztasunaren bila. Pertsonaien barreak eta arintasunak edozein tentsio dramatiko desegiten dute. Jokabide horiek abiapuntuko adibideei lotutako diziplina-itxaropenekin kontrastatzen dute. Batzuetan, begiradak kamerari zuzentzen zaizkio, eta beste batzuetan, berriz, interpretazioa hain itxuratia da, ezen une oro gogorarazten baitigu artefaktuaren izaera. Zineak betiko bizitza ematen die materialki presente ez dauden pertsonei. Fantasma-itxura duten emakumeen festa bitxi horrek begipean hartu ezin dugun irudi mugikorren carroussel bat erakusten du. Horiek atxikitzeko aukera eman diezagukeen flash-argiak eraldaketa berri bat eragiten du, zinematografikoa denaren sorrerara bideratuz. Beren buruak nabarmendu nahian dabiltzala dirudi, baina beti ihes egiten dute. Ez egoteak ematen die edukia.

Tentsioen etengabeko sekuentziazio hori, sinesgarritik ilusiozkora, plazeretik atsekabera igarotzen dena, itxiera eta klausula narratiboak saihesten dituen abangoardia historikoen oinordeko den edizio bortitz batek indartzen du. Ikuspuntu, plano orokor eta xehetasun desberdinak egoteak objektuaren eta bere irudiaren, zineman egiazkoa denaren eta simulakroaren arteko bereizketaren beharrean oinarrituta dagoen irudikapenaren kritika batean pentsatzera garamatza.

Zahartzaro-harmoniak lanak ez du iragana erreproduzitu nahi, bere materia orainaldian bizi dela jakitun delako. Agertzen diren emakumezko aktore, dantzari eta performerren aurpegiak eta keinuak emakume-zerrenda beterano baten aurpegiak eta keinuak dira. Beren jarrera profesionalekin gaztaroan moral frankistaren testuinguruari aurre egin zioten emakumeak dira. Helburua ez da dimentsio historiko hori, lana oinarritzen den iragana, tokiko testuinguruaren iragan hurbila eta oraina ezabatzea. Sexualitatea leku kritikoa da gure egungo gizarte-sistema aztertzeko.

Proiektuaren inguru arkitektonikoa eta kontzeptuala inguru horretan bizi direnen mugimendu biluzi eta sexualarekin aktibatzen da. 30eko hamarkadatik 60ko hamarkadaren amaierara arte Hollywooden nagusi izan zen Hays Kode hartako arau batzuk Ipar Amerikako plataforma digital ahalguztidunek ezartzen duten moraltasunean islatzen dira orain, sexualitateari, biluziei, erlijioari, dantzari, jantziei eta beste gai "gaitzesgarri" batzuei buruzko debekuekin.

Manu Arregui

Manu Arregui (Santander, 1970) Bilbon bizi da, eta bertan lan egiten du. Arte Ederretan lizentziaduna da Euskal Herriko Unibertsitatean, eta aitzindaria izan da bideogintza- eta eskultura-proiektu garrantzitsuetan 3D animazioa aplikatzen. Proiektu horiek arauz kanpoko identitateei eta gorputzaren politikei, bai eta keinu-kodeen eta gizarte-arketipoen bidez irudikatzeari buruzko hausnarketa egiten dute.

Bere lanak erakusketa garrantzitsuetan egon dira: Trans Sexual Express (1999-2002), non Xabier Arakistain eta Rosa Martínez komisarioak izan diren; Bad Boys (2003-2004), Agustín Pérez Rubiok Veneziako 50. Bienala dela-eta egindako proiektua; Monocanal (2003), non Juan Antonio ÀƒÂlvarez Reyes eta Berta Sichel komisarioak izan diren Reina Sofía Museo Nazionalerako; Sesiones Animadas (2005), Juan Antonio ÀƒÂlvarez Reyesek museo bererako eta Las Palmaseko Arte Modernoko Zentro Atlantikorako egindako proiektua; Chacun à son GoÓt (2007-2008), non Rosa Martínez komisarioa izan den Guggenheim Bilbao museoaren hamargarren urteurrena ospatzeko; edo España 1957-2007 (2008), Palermoko Palazzo Sant'Elian.

Arte garaikideko nazioarteko azoka garrantzitsuetan parte hartu du, hala nola ARCOn (Madril), Art Basel Miami Beachen (Miami, AEB), edo/eta FRIEZEn (Londres). 2002an, Marcelino Botín Fundazioaren Arte Plastikoen Beka eskuratu zuen, eta New Yorkeko ISCPn osatu zuen bere prestakuntza. 2004an, Caixa Galicia Bideogintzaren eta Formatu Digitalen lehen saria irabazi zuen; 2007an, Arte Plastikoen Altadis saria; 2014an, Arco Electrónico/Beep saria; eta 2018an, BBVA Fundazioa —Arte Ederren Bilboko Museoa Multiverso Beka.

Bere lana, besteak beste, Euskal Herriko Arte Garaikidearen Museoko, Artium Museoko (Gasteiz), Guggenheim Bilbao Museoko, MUSAC, Gaztela eta Leongo Arte Garaikidearen Museoko (Leon) eta Reina Sofía Arte Zentroaren Museo Nazionaleko (Madril) bildumetan dago ikusgai.

Multiverso

Multiverso programak, alde batetik, Bideoarte eta Sorkuntza Digitaleko Programa sustatzen du, eta, besteak beste, ekoizpen garrantzitsu hauek erakustea ahalbidetu du, 2017. urteaz geroztik: Beatriz Caravaggioren Different Trains; ÀƒÂlvaro Perdicesen eta Andrés Sanzen Lorategi amaigabea. Bosch dela-eta; Víctor Ericeren Harria eta zerua; eta Antoni Muntadasen Muntadas. Hiri hutsa. Bestetik, eta 2018. urteaz geroztik, Bideoartean Sortzeko Multiverso Beken bidez, museoan ezagutzera ematen diren proiektu berrien ekoizpena babesten du: Josu Rekalderen Esther Ferrer: denbora-hariak (2020) dokumentala; eta Ana Laura Alaezen Queer eramaileak: doblea eta errepikapena (2020); Antoni Abaden Belarri gorrak (2019) bideo-lanak; Asemanastán. Zeruetako lurra (2020), Toni Serraren (Abu Ali) hil osteko lana; Mabel Palacinen Ibilbidea eta The Track (2019) eta Nadia Hotaiten Unseasonal Autumn (Udazken amaigabea) (2020-2023) lanak.

• Arg/ Manu Arregui. Zahartzaro-harmoniak, 2020. Hiru kanaleko bideo-proiekzioa, soinua, 24 minutu eta 13 s. Bideoartean Sortzeko MULTIVERSO Beka 2018. BBVA Fundazioa - Arte Ederren Bilboko Museoa